ناکامی ایران در نوآوری و تولید نانوفناوری/ثبت 0.41 پتنت در ازای هر 100 مقاله!

ایران هر چند در سال 2017 با تولید 9325 مقالــه در حوزه نانو در جایگاه چهارم قرار دارد، ولی آمارهای این حوزه نشان می‌دهد سهم مقالات مشترک ایران با کشوهای دیگر در این سال حدود 18.5 درصد است که کمترین سهم مشارکت بین‌المللی در بین 30 کشور اول نانو محسوب می‌شود، ضمن آنکه ایران در زمینه‌های نوآوری و تولید فناوری نانو همانند تولید علم موفق نبوده است. ثبت 0.41 پتنت در ازای هر 100 مقاله مؤید این ادعا است.

به گزارش خبرنگار ایسنا، در ســال 2017 میــلادی، 9325 مقالــه مرتبــط بــا فناوری نانو توســط محققان ایرانی در WoS نمایه شــد که معــادل 5.8 درصــد از کل مقالات نانوی منتشرشــده در ســال 2017 اســت. ایران با این ســهم از انتشــارات نانو، با دو رتبه رشــد نســبت به ســال 2016 در رتبه چهارم دنیا قرار گرفت. این جایگاه در حالی به دســت آمده که ایران در ســال 2001 با انتشــار 10 مقاله نانو در رده پنجاه و هفت دنیا و ششــم منطقه خاورمیانه قرار داشــت.

متوسط درصد رشد سالانه مقالات نانو ایران در این 17 سال حدود 62 درصد بوده است. این تعداد از مقالات نانو بیش از یک پنجم کل مقالات علمی منتشرشده ایران در WoS را شــامل می شــوند، ضمن آنکه سهم مقالات نانو از کل مقالات دنیا در سال 2017 به میزان 9 درصد بوده است.

روند رشد مقالات و رتبه ایران 

دو شاخص "میانگین ارجــاع بــه هر مقاله نانــو" و "h-index " به ترتیب معیاری از کیفیت و تعداد پر استناد محسوب می‌شوند. ایران در شاخص میانگین ارجاع به مقالات نانو در سال 2017 با وجود ارتقای چند رتبه‌ای نسبت به سال گذشته به طور مشترک با ایسلند در رتبه بیست و دوم قرار دارد. در شاخص اچ-ایندکس نیز رتبه جهانی ایران برای مقالات منتشر شده در 5 سال منتهی به 2017 (اچ-ایندکس 5 ساله) هجدهم است.

با مقایســه وضعیــت ایران در این دو شــاخص می‌توان نتیجه گرفت که گرچه جایگاه ایران در تولید مقالات با کیفیت و پراستناد نسبتا خوب است، ولی سهم نسبتا زیاد مقالاتی که در مجلات با ضریب تاثیرپذیری پایین و اعتبار کم منتشر می‌شوند، منجر به کاهش رتبه ایران در ارزیابی کلی کیفیت مقالات نانو شده است.

علاوه بر آن میزان همکاری بین‌المللی در انتشار مقالات نانو نیز می‌تواند موثر باشد؛ چراکه بررسی‌های آماری نشان می‌دهد کشورهایی که از میزان مشارکت پذیری بیشتری در انتشار مقالات نانو سود می‌برند، از ارجاعات بیشتری برخودار هستند.

این در حالی است که سهم مقالات نانو مشترک ایران با کشورهای دیگر در سال 2017 حدود 18.5 درصد بود که کمترین سهم مشارکت بین‌المللی در بین 30 کشور اول نانو محسوب می‌شود.

مقدار و رتبه شاخص h-Index مقالات نانوی منتشرشده در5 سال اخیر

ثبت اختراعات نانو ایران

تا پایان سال 2017 ایران در مجموع 197 اختراع مرتبط با فناوری نانو در دفاتر ثبت پتنت آمریکا و اروپا منتشر کرده است. تعداد پتنت‌های نانو ایران در USPTO در سال 2017 تعداد 13 پتنت بوده و در همین سال 25 اختراع نانویی دیگر ایران در این دفتر قرار بوده است که در مجموع 38 پرونده ثبت اختراع شود.

رتبه ایران در پتنت‌های ثبت‌شده در USPTO در سال 2017 عدد 25 است، اما نسبت تعداد پتنت‌ها به تعداد مقالات نانو نشان می‌دهد ایران در زمینه نوآوری و تولید فناوری نانو همانند تولید علم موفق نبوده است. ثبت 0.41 پتنت در ازای هر 100 مقاله مؤید این ادعا است.

این اعداد نشان می‌دهد که رشد وضعیت نوآوری و اختراعات فناوری نانو در ایران به توجه بیشتر به زیر ساخت‌های اساسی مالکیت فکری در کشور نیاز دارد.

فهرست 30 کشوراول درثبت پتنت نانو در USPTO در سال 2017

بازار محصولات نانویی ایران

یکی از اهداف اصلی کشور در دوره دوم سیاست‌گذاری فناوری نانو، کسب سهم مناسبی از بازار جهانی این حوزه است. بر این اساس در برنامه ســند گســترش کاربرد فناوری نانو، دســتیابی به ســهم یک تا دو درصدی از بازار جهانی فناوری نانو توسط محصولات نانو ساخت ایران در سال 1404 هدف‌گذاری شده است.

با توجه به اینکه آمار و اطلاعات معتبر، شفاف و یکپارچه‌ای از بازار نانو در سطح بین‌المللی وجود ندارد؛ در سه ساله اول این برنامه تا سال 1398 اندازه‌گیری حجم بازار محصولات ســاخت ایران و روند رشــد آن در ســال‌های مختلف در دســتور کار قرار گرفته اســت و دســتیابی به حجم بازار 30 هزار میلیارد ریال تا سال 1398 هدف‌گذاری شد.

طبق تعریف بازار فناوری نانو که در اســتاندارد بین‌المللی ایزو به شــماره 2015:18110 TS/ISO به تصویب رســید، بازار فناوری نانو شــامل سه بخش "کالاهای نانو"، بازار دستگاه‌های نانو" و "بازار خدمات فناوری نانو" می‌شود. در پایان ســال 95 در مجمو ع 157 شــرکت در زمینه تولید محصولات، تجهیزات و خدمات حوزه فناوری نانو حجم بازار تا حدی فعال بود که از داده‌های جمع‌آوری شده رقم کلی فروش آنها معادل 7044 میلیارد ریال بوده است.

روند رشد سالیانه محصولات نانویی ایران از سال 1389 تا 1395

در ســال 95 از مجمــوع بــازار فــروش محصولات نانو ســاخت ایران 1246 میلیارد ریال (حــدود 18 درصد) مربوط به صــادرات این محصولات به کشورهای دیگر و 5798 میلیارد ریال آن مربوط به فروش در بازار داخلی بوده است.

آمار فروش محصولات نانو ساخت داخل به تفکیک صادرات و فروش داخل به میلیارد ریال

آمار فروش در سه حوزه کالا، تجهیزات و خدمات فناوری نانو به این شرح است:

در سال 95 بیشــترین حجــم بــازار نانو، معــادل 95 درصد متعلق به کالاها است. بخش خدمات با رشد 15 درصدی افزایش قابل قبولی نسبت به سال قبل داشته است. گرچه بخش خدمات شامل تجاری‌سازی و خدمات شبکه آزمایشگاهی است که با این وجود بخش قابل قبولی نسبت به سال قبل بوده است. 

فروش تجهیزات آزمایشگاهی و صنعتی در سال 1395 بر خلاف گذشته با کاهش 44 درصدی همراه بوده است که نشان از کاهش تقاضای داخلی این تجهیزات است و نیاز است شرکت‌های این حوزه توجه بیشتری به بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی داشته باشند. انتظار می‌رود با توجه به زیر ساخت‌های صادراتی فراهم شده در برخی از کشورها از جمله دفتر چین مسیر صادراتی این محصولات به بازار جهانی در سال‌های آتی تسهیل شود.

سهم حوزه صنعتی محصولات دارای گواهینامه نانومقیاس تا پایان سال 1396 به تفکیک حوزه صنعتی 

بیش از نیمی از بازار کالاها به حوزه ساخت و ساز تعلق دارد که عبارتند از شیشه‌های کم گسیل، بتن، انواع کف پوش‌، انواع کاشی و گرانیت آنتی باکتریال، صنعت دارو، بهداشت و سلامت نیز با سهم 15.6 درصد رتبه دوم در فروش محصولات نانو در ایران را در اختیار دارد.

نساجی و پوشاک هم با سهمی نزدیک به 10 درصد در رده سوم قرار گرفته است. در رده‌های بعدی نانو پوشش‌ها با 6.5 درصد، خودرو با 3 درصد، پلیمر و کامپوزیت 3 درصد قرار دارند. دیگر حوزه‌های صنعتی شامل نیرو و انرژی، رنگ و پوشش، نفت، گاز و پتروشیمی، نانو مواد، آب و محیط زیست و نیز کشاورزی، صنایع غذایی و بسته‌بندی در مجموع حدود 3 درصد فروش کل کالاهای نانو ساخت داخل را در اختیار داند.

آمار فروش کلی شرکت‌های نانو داخلی درسال ۹۵ به تفکیک حوزه‌های صنعتی درتولیدکالا به میلیارد ریال

صادرات محصولات دانشی نانو پایه

تعداد شــرکت‌های نانو که موفق به صادرات شــده‌اند، از 16 شــرکت در ســال 94 به 20 شــرکت در ســال 95 افزایش یافته است. افزون بر این، مقاصد صادراتی محصولات نانو در سال 95 نسبت به سال‌های گذشته افزایش چشمگیری داشته است، به طوری که از 19 کشور در سال 94 به 47 کشور در سال 95 رسیده است.

در بین حوزه‌های صنعتی مختلف، بیشترین سهم صادرات مربوط به حوزه ساخت و ساز بوده است که 86.8 درصد (نزدیک به 30 میلیون دلار) را به خود اختصاص داده اســت. در رتبه‌های بعدی به ترتیب نســاجی و پوشــا ک با 9.4 درصد، تجهیزات صنعتی با 1.7 درصد، پلیمر و کامپوزیت با یک درصد قرار دارند. سهم سایر حوزه‌ها شامل خودرو، کشاورزی، صنایع غذایی و بسته‌بندی، رنگ و پوشش، خدمات و نیز دارو، بهداشت و سلامت در مجموع کمتر از 1.1 درصد بوده است.

از نظر ارزش صادرات، بیشترین میزان صادرات به کشور افغانستان بوده است که برابر با 6.3 میلیون دلار بوده است. پس از افغانستان، کشورهای عراق با 6 میلیون دلار و هند با 5.6 میلیون دلار قرار دارد. ترکمنستان، قزاقستان، آذربایجان و ترکیه نیز به عنوان مقاصد صادراتی محصولات نانو در سال 95 در رتبه‌های بعدی قرار دارند. بدیهی است که بیشترین حجم صادرات به کشورهای همسایه و منطقه صورت گرفته است. صادرات محصولات حوزه ساخت وساز به 30 کشور، حوزه نساجی به 20 کشور و حوزه خودرو به 13 کشور انجام شده است.

اعطای گواهی نانو مقیاس به محصولات داخلی

در سال 1396 تعداد 291 درخواست بررسی محصولات به واحد ارزیابی محصولات نانو فناوری ارجاع شد که از این تعداد درخواست 230 پرونده برای طی مراحل بعدی پذیرش شده و 34 مورد رد شدند. بررسی 11 محصول نیز به دلایلی نظیر عدم امکان تولید محصول، عدم امکان تولید محصول، عدم هماهنگی برای بازدید متوقف شد.

در این سال همچنین پس از بازدید و نمونه‌برداری از خط تولید و انجام آزمون‌های مقیاس و کارایی و بررسی نتایج در واحد، تعداد 116 محصول موفق به دریافت گواهینامه نانو مقیاس و 52 محصول موفق به دریافت گواهینامه آزمایشی شدند ضمن آنکه 13 محصول تایید نشدند.

آمارمحصولات تأییدشده فناوری نانو از 87 تا 96 

آمار محصولات دارای گواهینامه آزمایشی نیز تا پایان سال 96 به 176 مورد رسید. همچنیــن تعــداد شــرکت‌های دارای محصــولات فناوری نانــو کــه در واحد ارزیابی محصــولات مورد بررســی قرارگرفتــه و دارای تأییدیــه نانومقیاس هستند، به این شر ح است: