جعفر مهراد در گفتگو با خبرنگار مهر درخصوص بررسی ظرفیت های علمی روسیه و چین و با اشاره به کشورهای نوظهرر از جمله ایران گفت: علم در روسیه، بسته به سیستم و اندازه دانشگاه ها ویژگی هایی دارد که میزان کم انتشارات، استناد و تالیف مشترک در سطح بین المللی از آن جمله است.
وی افزود: دگرسازی این علم به سیاستگذاری شدید بین المللی سازی احتیاج دارد. چنانجه بخواهیم علم در روسیه را با چین و آسیای شرقی مقایسه کنیم، درمی یابیم که برون داد و ظرفیت علمی در روسیه کاهش یافته در حالیکه علم در چین و آسیای شرقی به ویژه در دهه گذشته به طور چشمگیری رو به افزایش است.
بنیانگذار پایگاه استنادی علوم جهان اسلام تاکید کرد: ردگیری علم در آسیای شرقی نشان می دهد که عواملی مانند سنت یادگیری کنفوسیوسی در منزل و در مدرسه به رشد علم در این منطقه بسیار کمک کرده است.
مهراد عنوان کرد: در واقع چین و آسیای شرقی بین المللی سازی را به شدت دنبال می کنند. روسیه فاقد این برنامه است بنابراین پیوندهای بین المللی در این کشور با درهای بسته رو برو است.
بنیانگذار پایگاه استنادی علوم جهان اسلام اظهار داشت: اکنون پژوهش براساس نظام علمی جهانی یعنی انتشار در مجلاتی که به زبان انگلیسی منتشر می شوند، سازمان پیدا کرده است. این سیستم تا حدی شامل سیستم های ملی و منبع بیشترین نوآوری ها است.
مهراد خاطرنشان کرد: برای تاثیرگذاری، موسسات علمی ملی نه تنها باید از نزدیک و به طور پیوسته به این موضوع متعهد باشند، بلکه باید بتوانند جایگاه خود را در نظام علمی جهانی نیز حفظ کنند.
وی گفت: کل تعداد مقالاتی که سالانه توسط روسیه تولید می شود رو به کاهش است. تنها دانشگاه دولتی لومونسف مسکو است که نام آن در بین ۷۵۰ دانشگاه برتر جهان از نظر حجم تولیدات علمی به زبان انگلیسی مشاهده می شود.
این استاد دانشگاه شیراز تاکید کرد: در بین سال های ۱۹۹۹ تا ۲۰۱۲ تعداد مقاله هایی که به طور کلی در جهان با همکاری های بین المللی تالیف شده است ۱۶۸ درصد افزایش داشته است درحالیکه این رقم در روسیه تنها ۲۵ درصد است.
مهراد ادامه داد: برای درک این موقعیت، بررسی مسیرهای علم در روسیه و چین روشن کننده است. بعد از انقلاب ۱۹۴۹ در چین، علم و فناوری در روسیه به مراتب پیشرفته تر از چین بود. چین فقیرتر از روسیه شوروی بود و سیاست شوروی همیشه ناظر بر ظرفیتی در علم و فناوری بود که آن را برای بقای بلند مدت خود ضروری می دانست و تا انشعاب چین - شوروی درسال ۱۹۶۰، شوروی و مدل های شوروی به شدت توسعه چین را تحت تاثیر قرار داده بود.
وی خاطر نشان کرد: تحت مدل شوروی در چین، علم در آکادمی ها و موسسات تخصصی همراه با طیفی از وزارتخانه ها متمرکز بود. در حالیکه دانشگاهها عمدتا آموزش محور بودند، پژوهش تنها در تعداد اندکی از موسسات جامع رایج بود بنابراین در دو دهه گذشته مسیرهای علم در هر دو کشور از یکدیگر دور شده اند.
این استاد دانشگاه شیراز گفت: درحالیکه هر دو کشور دانشگاه ها را در موسسات آموزشی و پژوهشی جامع متمرکز کرده اند و بعضی از متخصصان را نیز از موسسات مختلف جداگانه به آموزش عالی این کشور هدایت کرده اند اما این فرایند در چین به مراتب بهتر از روسیه شکل گرفته است.
مهراد تاکید کرد: الگوهای سرمایه گذاری اساسا متفاوت است و پایان دوره اتحاد جماهیر شوروی در روسیه منجر به فروپاشی کامل یا جزیی بسیاری از موسسات پژوهشی و خروج تعداد زیادی پژوهشگر متخصص شد. این رخداد زمانی اتفاق افتاد که چین در اواسط دهه ۱۹۹۰ به شدت در علم و تحقیقات سرمایه گذاری کرد و بخش تحقیق و توسعه را براساس مدل های آمریکایی بنیان گذاشت.
وی گفت: در روسیه در دو دهه گذشته تقریبا در تضاد با هر سیستم پژوهشی دیگر در جهان صنعتی، از بروندادهای علمی منتشر شده کاسته و در زیر ساخت های علمی نیز پیشرفت کمی حاصل شده است. همزمان، در آسیای شرقی و سنگاپور، در زیرساخت های پژوهشی و بروندادهای علمی و در بافت بین المللی سازی علم و دانشگاه ها پیشرفت های شگرف و سریعی صورت گرفته است.
بنیانگذار پایگاه استنادی علوم جهان اسلام خاطرنشان کرد: رشد علم در آسیای شرقی از دهه ۱۹۶۰ در ژاپن آغاز و به سرعت به کره جنوبی، تایوان و سنگاپور در دهه ۱۹۹۰ و آنگاه در ۱۵ سال گذشته به چین رسیده است.
مهراد تاکید کرد: از نظر کمیت مقالات علمی، میزان استناد و رتبه بندی دانشگاهها، تحقیقات علمی در ژاپن دیگر پیشرفت چندانی ندارد اما در سایر کشورهای آسیای شرقی رشد و توسعه سریع در سه حوزه یاد شده همچنان ادامه دارد.
وی اظهار داشت: توسعه در آسیای شرقی را می توان به عصر اینترنت نسبت داد، امروز علم عمدتا یک سیستم واحد باز است. در ارتباط با فناوری به دلایل راهبردهای نظامی و صنعتی پنهان کاری های فراوانی وجود دارد. اما در سایر حوزه ها حجم عظیمی از دانش راهبردی به صورت آزاد در سرتاسر جهان جریان دارد.
بنیانگذار پایگاه استنادی علوم جهان اسلام افزود: بعضی از خصیصه های این نظام علمی شامل رشد انفجاری انتشارات جهانی به زبان انگلیسی در مجلات علمی تخصصی و مبتنی بر وب جهان گستر، تداوم رشد در تعداد مقالات در کشورهای فعال علمی و افزایش قابل توجه در انتشاراتی است که با همکاری نویسندگان بین المللی و برنامه های تحقیقات مشترک براساس اعطای پژوهانه انجام می گیرد.
مهراد تاکید کرد: دو سوم استناد به مقالات انگلیسی، بین المللی است.
وی عنوان کرد: بروندادهای علمی در کشورهای نوظهور نیز رشدی سریع دارد، کشورهایی که چندین هزار مقاله منتشر می کنند از جمله کرواسی، صربستان، اسلونی، شیلی، مالزی، ایران، ترکیه، تایلند و تونس که در این بین سریع ترین رشد علمی در بین سالهای ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۱ میلادی به ارزش ۲۵/۵ درصد به قرار هر سال در ایران اتفاق افتاده است.
بنیانگذار پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ادامه داد: تاکید بر رشد پژوهشی در سیاست های علمی کشورهای جهان نهفته است که می کوشند دانشگاههای تراز اول جهان بوجود آورند. در سال ۲۰۱۳ میلادی، رییس جمهور روسیه قرار گرفتن ۵ دانشگاه این کشور را تا سال ۲۰۲۵ میلادی در بین ۱۰۰ دانشگاه ممتاز جهان اعلام کرد.
مهراد گفت: برنامه های قابل توجهی برای ایجاد دانشگاههای تراز اول در بسیاری از کشورها از جمله در آلمان، فرانسه، ژاپن، کره جنوبی و ویتنام وجود دارد. در ایران نیز، وزارت علوم درصدد است ۵ دانشگاه و ۵ پژوهشگاه این کشور در بین ۲۰۰ دانشگاه برتر جهان قرار گیرد اما هنوز جزییات و ساز و کار آن اعلام نشده است.
وی خاطر نشان ساخت: به نظر می رسد که کشورها اکنون به یک زیر ساخت علمی بومی نیاز دارند، درست مانند نیازی که به آب آشامیدنی سالم، حاکمیت پایدار و به بخش مالی مناسب رشد و توسعه در سطح جهان است.
به گفته بنیانگذار پایگاه استنادی علوم جهان اسلام بسیاری از نوآوری ها در فناوری و توسعه محصولات تا حدودی باستثنای نوآوری ها در آمریکا، اکنون یا به طور کلی و یا بخشی از آن منبع برون کشوری دارد.
وی عنوان کرد: این روش همان الگویی است که در نشر دانش علمی مشاهده می شود از این رو کشورها لازم است در نظام علمی جهانی مشارکتی پویا داشته و با فعالیت های جاری آشنا باشند.
بنیانگذار پایگاه استنادی علوم جهان اسلام افزود: کشورها برای مولد بودن در حیطه پژوهش باید از ظرفیت پژوهشی بومی برخوردار بوده و زمینه را برای شاغلان تحقیقاتی برای انجام پژوهش های هدفمند فراهم کنند.
مهراد تاکید کرد: اثربخشی علم در دانشگاهها، اعم از دانشگاههای قدیمی یا جدید اکنون به ظرفیت این دانشگاه ها که بتوانند در سطح جهانی عمل کنند، بستگی دارد.
وی اضافه کرد: کشورهایی که از همکاری سایر کشورها برخوردار نباشند در دسترسی کامل به دانش جهانی و جبهه های تحقیق با مشکل مواجه خواهند شد و این مورد درباره دانشمندان نیز صادق است، دانشمندانی که در سیستم علمی جهانی فعاتیت ندارند از ساخت پروفایل و از برقراری ارتباطات علمی بین المللی بازخواهند ماند.
