بررسی رشد علمی کشور بر مبنای رنکینگ Scimago در نمایه استنادی Scopus نشان می‌دهد تولید بیش از ۷۵ درصد علم ایران در دولت‌های نهم و دهم بوده به طوریکه تولید علم دولت نهم و دهم، ۹ برابر تولیدات علمی دولت‌های هفتم و هشتم بوده است.

محمد همت کارشناس علم و فناوری -  در دو دهه گذشته مساله تولید دانش و مرجعیت علمی ایران در منطقه از سطح یک افق و چشم انداز دراز مدت به یک واقعیت عینی تبدیل شده است. در این مسیر و در راستای نیل به این مقصود، دولت‌های مختلف سیاست گذاری‌های متنوعی را تصویب و اعمال کرده و هر یک تلاش داشتند که رویای مرجعیت علمی ایران، روزی به واقعیت بپیوندد.

هر یک از دولت‌ها، با توجه به جهت سیاست‌های خود در محیط دانشگاه‌ها و اولویت‌هایی که برای این محیط ترسیم می‌کردند، در این راستا توفیقات کوچک و بزرگی و گاهی خطاهایی داشته‌اند.

در این تحلیل به اثرگذاری دولت‌های هفتم، هشتم، نهم و دهم بر مبنای داده‌های سالیانه سایت رنکینگ Scimago می‌پردازیم.

داده‌های ارائه شده در این سایت متعلق به نمایه استنادی Scopus  بوده که در کنار نمایه Thomson Reuters در پلتفرم Web of Knowledge یکی از برترین نمایه‌های استنادی، Citation data base و Citation tracker های دنیاست.

به منظور یکسان شدن داده‌ها در سطح جهانی و توجه به سهم تولید علم ایران نسبت به جهان در هر دولت، موارد به تفکیک بیان شده و آمارها ارائه می‌شود.

در ایران، چهار وزیر در چهار دولت، مسئولیت رسمی اداره وزارت علوم و به نوعی دیگر مسئولیت تولید دانش و فناوری در حیطه‌های مختلف را برعهده داشتند. در دولت نهم و دهم  دکتر زاهدی و دکتر دانشجو هر یک به مدت 4 سال، در دولت هشتم دکتر توفیقی و دکتر معین و در دولت هفتم دکتر معین سکان هدایت وزارت علوم را در دست داشته‌اند.

در رابطه با تولید علم و انتشار مستند مکتوب نشر یافته در مجلات دارای نمایه‌های معتبر، دو منظر برای آنالیز کشورها و دولت‌ها می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.

1- تعداد اسناد و مدارک نشر یافته در هر سال

2- سهم تولید علم کشور در جهان در هر سال

3-رتبه علمی ایران در بین کشورهای جهان

بنابراین در این مطالعه به بررسی این موضوع از منظر تعداد مدارک نشر یافته در هر سال پرداخته می‌شود و سهم تولید علم در جهان و رتبه‌بندی ایران در تحلیل‌های بعدی مورد توجه قرار خواهد گرفت.

* تعداد اسناد و مدارک انتشار یافته

با مراجعه به نمایه اسکوپوس و در نظر گرفتن بازه زمانی فعالیت وزرا به نکات جالبی می‌رسیم که در شکل زیر مشخص است.

با یک جمع ساده می‌توان به کل مدارک انتشار یافته در دولت‌های هشتم، نهم و دهم پی برد. ضمنا به دلیل این که وضعیت تولید علمی در سال‌های 1997 تا 2001 که مصادف با دولت هفتم (وزارت دکتر معین) شایسته ملت بزرگ ایران نیست، آمار آن در این تحقیق ذکر نخواهد شد. در صورتی که عده‌ای تمایل به اطلاع از آن داشته باشند می‌توانند به سایت Scimago  مراجعه کنند.

همانگونه که مشاهده می‌شود تعداد مدارک علمی نشر یافته در زمان وزارت دکتر دانشجو بیش از 12 برابر زمان دکتر معین و توفیقی است. این مساله در تضاد کامل با نگاه غیر علمی است که توسط عده‌ای در رسانه‌ها مطرح شده است.

صحت داده‌های فوق با نمودار و جداول ذیل در سایت رنکینگ Scimago قابل تایید است.

وضعیت علمی ایران در سال‌های مختلف را می‌توان در نمودار میله‌ای زیر که از سایت Scimago  استخراج شده است، مشاهده کرد:

با نگاهی کلی بر وضعیت کلی تولید علم در ایران از سال 1996 تا 2013 به اطلاعات جالبی در سهم تولید علم دولت‌ها در تاریخ تولید علم ایران می‌رسیم.

نگاهی به آمار فوق نشان می‌دهد که طبق داده‌های موجود در سایت Scimago تا سال 2013، بیش از 53درصد کل علم تولید شده در تاریخ علم ایران در زمان مسئولیت دکتر دانشجو و بیش از 21درصد آن در زمان مسئولیت دکتر زاهدی، صورت گرفته و دانشگاه‌های کشور در این زمینه بسیار فعال و بی نظیر بوده‌اند. از سوی دیگر آمار نشان می‌دهد که در دوران دکتر معین و توفیقی (2001-2004) کلا حدود 6.05درصد علم تاریخ ایران در دانشگاه‌ها تولید شده است. حال سوال اینجاست که برخلاف گفته‌های برخی از افراد، واقعا کدامین وزرا بیشتر دانشگاه‌ها را به سمت جریان علمی برده‌اند و کدامیک دانشگاه‌ها را جولانگاه سیاسی کاری و ساختن پیاده نظام کرده‌اند؟

 از سوی دیگر آمار نشان می‌دهد که کل تولید علم دولت هفتم در زمان صدارت دکتر معین ،حدود 2.1درصد از کل مقالات تاریخ علم ایران را داشته‌اند. در یک مقایسه آماری مشخص می‌شود در 2 دولت اصلاحات جمعا 8.15درصد از کل تولید علم اتفاق افتاده است در صورتی که در دولت‌های نهم و دهم 75.4درصد از کل تولید تاریخ علم ایران واقع شده است. بر طبق اطلاعات Scimago می‌توان گفت در دولت نهم و دهم تعداد مدارک علمی تولید شده بیش از 9 برابر دولت هفتم و هشتم بوده است.

خدمات دولت نهم و دهم و تلاش مستمر دانشگاه‌ها در راستای توفیق علمی، به هیچ وجه انکار پذیر نیست و دوران طلایی رقم خورده برای علم و دانش مملکت با سخنان بی استناد و غیر موجه عده‌ای که دانشگاه‌ها را در حد پادگان احزاب و پیاده نظام جریان‌های سیاسی می‌خواهند، مخدوش نخواهد شد. در این زمینه به دلیل وجود منابع بین‌المللی و سایت‌های رنکینگ قابل اعتماد، هیچ کس نمی‌تواند دست آوردهای دولت‌های قبل را منکر شود و بر کارنامه طلائی آنان، خط بطلان بکشد.

با توجه به آمار ارائه شده فوق نتایج ذیل قابل برداشت است:

1-طبق اطلاعات موجود در سایت رنکینگScimago و آنالیز آن، بیش از 75 درصد از تولید علم تاریخ ایران در دولت‌های نهم و دهم صورت گرفته است.

2-در سال 2006 رشد خیره کننده علمی کشور به 49.8درصد رسیده است. این سال در زمان وزارت دکتر زاهدی بوده است.

3- تنها در سال 2012 و در زمان وزارت دکتر دانشجو، تعداد مستندات چاپ شده کشور به 40 هزار و 236 مورد رسیده است. این تعداد مدارک انتشار یافته در یک سال نزدیک به دو برابر کل مدارکی است که در زمان‌های دولت هفتم و هشتم (دولت‌های اصلاحات) در هشت سال به چاپ رسیده است.

با توجه به موارد فوق، توصیه می‌شود اساتید دانشگاه و نخبگان کشور با تحلیل صحیح علل چرایی رشد سریع علمی کشور در یک بازه مشخص و افت آن با تغییر سیاست گذاری‌ها، زمینه را برای بهانه سازی‌ها و تکذیبیه‌های عده‌ای مسدود کنند و افزایش شتاب رشد علمی کشور که مطالبه رهبری از تمام دلسوزان عرصه فرهنگ و دانش و متولیان و کارگزاران دانشگاه‌ها است را در تمامی زمان‌ها و دولت‌ها، تحقق بخشند. بدیهی است اقتدار علمی کشور و شتاب رشد علمی برای در هم نوردیدن مرزهای دانش، مساله‌ای فراجناحی و فرادولتی است که باید مبنای تمام سیاست گذاری‌ها در سطح دانشگاه‌ها، پژوهشکده‌ها و ستادهای علمی باشد.

در مقابل آفت اقتدار علمی کشور نیز ورود دانشگاه‌ها به جبهه گیری‌های سیاسی جناحی، ایجاد حاشیه‌های نامرتبط و نامربوط و عدم سیاستگذاری علمی در دانشگاه‌ها توسط وزارت علوم است که می‌تواند در کوتاه مدت خسارات و صدمه‌های جدی به بدنه آموزش عالی وارد کند.

مسئولان فعلی وزارت علوم نیز با نگاه منصفانه به روند مدیریت علمی کشور در بازه‌های زمانی مختلف، تلاش کنند تا با پیگیری روند رشد علمی کشور و رتبه اولی ایران در منطقه حفظ شده و رتبه ایران در جهان، اعتلا یابد.

فروغلتیدن در بازی‌های سیاسی و درگیر شدن با حاشیه‌هایی که همواره افراطیون برای وزارت علوم تدارک می‌بینند، نتیجه‌ای جز افت علمی کشور و کاهش مستندات نشریافته در پی نخواهد داشت.

به منظور تنویر افکار عمومی در گزارش‌های آینده که در هفته‌های بعد منتشر می‌شود، سهم علمی ایران از جهان در دولت‌های مختلف بر طبق نمایه‌های Scopus  و Thomson Reuters و همچنین وضعیت رشد علمی و فناوری رقبای ما در منطقه مورد بررسی قرار می‌گیرد.

از سوی دیگر وضعیت تفکیکی رشته‌ها و زمینه‌های مختلف علمی در دولت‌های مختلف مورد کنکاش قرار می‌گیرد.

همچنین وضعیت علمی دو سال اخیر نیز با استناد به آمارهای معتبر سایت‌های رنکینگ بین المللی و نمایه‌های استنادی شناخته شده مورد بررسی قرار می‌گیرد.